İnsanların hepsi yas sürecini mutlaka yaşayacaklardır. Yakın kaybı, arkadaştan ayrılma, sevgiliden ayrılma, ölüm, ölmek üzere olan yakın gibi birçok yas çeşidi vardır. Keder, bu tip kayıplara karşı gösterilen tepkidir. Bunların en ağırı, sevilen bir yakının ölümüne verilen yoğun tepkilerdir.
Yas, aşırı hüzünden, öfkeye kadar değişik yıpratıcı duyguları içerir. Kişi için öneme sahip birinin kaybına uyum sağlama süreci, insandan insana değişiklik Kişinin travmalarına, inançlarına ve kişilik özelliklerine göre değişir.gösterir. Genellikle kişinin geçmişine, inançlarına ve kaybedilenle olan ilişkisine bağlıdır.
Yası yaşamak önemlidir, onu düzeltmeye çalışmak gereksiz bir uğraştır. Yasta yaşadıklarımız değil nasıl adlandırdığımız önemlidir.Burada bahsedilen yas sağlıklı yastır Ayrılıkla beraber her şeyin sona erdiğini düşünürsek yas sürece bize zarar verir. İşlevlerimizi bozar. Yas süreci inip çıkar ancak yukarı ivmeli olmalı. Her geçen gün iyiye doğru gitmeli.
Yas ile çalışılmaz. Acının çaresi acının yaşanması gereklidir. Ameliyat gibi, düşünmek lazım, acımızı yaşayacağız. Yani ameliyattaki acı olacak ancak sonra iyileşmeye başlıyacağız.
Bazı yas süreçleri erken başlar, bazen kaybetmeden. Yakınımız yatağa mahkum olmuştur ve öleceği tıbben kesindir. Bu süreçte yas danışmanlığı faydalı olabilir.
Her yas biriciktir, olağanüstü dönemlerden olağan şeyler beklenemez. Yas yaşayan insanlarda, dikkatsizlik, odaklanamama, yalıtılmışlık görülür. Olağandır sabırla beklemek gerekir.
Bazen sevgiliden ayrılmakta yasa sürecine benzer süreçlere neden olabilir. Pek kullanılmaz ama buradada yas danışmanlığı devreye girer. Özellikle batı ülkelerinde yaygındır. Doğrudan ayrılıkla yüzleşip acısını yoğunda olsa yaşayıp kafadan çıkarmak gerekir. Kısa süreli ilişkilerden ayrılmada yas süreci daha sancılı dır, çünkü ayrılınan kişinin mükemmel olduğunu düşünür. Onunla ilgili olumsuz hiç bir anı aklımızda olmadığı için.
Bazı durumlarda yas tutanın yası küçümsenir. Yası yaşayan için kaybın ne ifade ettiğini bilmek önemlidir. Bazen babasının ölümü onu sarsmaz, çünkü babası onun için hiçbirşey ifade etmez. En çok kime bağlı ise onun ölümü sarsar. Mesela kişiyi seven ve her şeyiyle kabul eden bir arkadaşın ölümü, birçok ana baba ölümünden daha yıpratıcı olur.
Yas dönemini sağlıklı yapacak durumlar
Yas danışmanlığı uzmanlarına göre, yas 6-12 ay arası, bazı uzmanlara göre ise 2 yıl sürer. Bu süreçte yıl dönümleri ve özel günler önemlidir. Bayramlarda ve yıl dönümünde artık kabullenilmiş ise süreç bitmiştir.
İlgilenilmesi gereken yas, yas danışmanlığı uzmanlarının karışık yas dediği türdür. Bir seneyi geçmiş karışık yas, hala geçmişte kalmayı ve fonksiyon bozukluğunu ifade eder. Kişi normal hayatına dönemez. Aile, iş ve diğer görevlerini ihmal eder. Yas danışmanlığı burda devreye girer.
Karmaşık yası ayırt etme: Yası yaşayan şu davranışları yapıyorsa;
- Ölenin bedensel yakınmalarını üstüne alır. Mesela babasının diz ağrıları varsa ölümümden sonra oğluna geçer.
- Ani hayat değişmeleri. Dindarsa inancına ters işler yapar. Dindar değilse hızla dindarlaşabilir.
- Kendine zarar verme
- Duyguyu dışarıya farklı atma: Mastürbasyon, jilet, aşırı hız gibi
- Yakının öldüğü hastalığı fobi yapar. Kalp krizinde yakını ölmüşse kendini kalp krizi yaşıyor gibi görme.
- Yas sürecinde hayati kararlar vermek. Babasının yaşadığı şehri terketme gibi
Birde bu durumun farklı bir tarafı var. Kişi yaştan kaçar, bu davranış normal değildir. Yas tutan kişi, kaybı düşünmez ve olmamış gibi davranır.
Bir farlı yas türüde travmatik yastır. Bu yas sürecinde kişi, kaybının ölüm şekline odaklanmıştır. Feci ölümler de yaşanır. Bir türlü akıldan çıkmaz. Yas danışmanlığı alınması kesin gerekli olan alanlardan bir tanesidir.
Onay görmeyen yas türü: İntihar, tecavüz gibi. Bu süreçte yas tutan toplum tarafından yargılanabileceği için, burada da yas danışmanlığı alınmalı.
Yas Danışmanlığı Yas Süreçleri
Kübler ross, yas süreçleri: İsviçreli uzman, vefat edeceği öngörülen kişinin evde son zamanlarının geçmesinin yas için önemli olduğunu söyler. Kayıp yaşayanın aşağıdaki süreçlerden geçeceğini belirtir.
- İnkar
- Öfke
- Pazarlı
- Depresyon
- Kabullenme
Bowlby, yas süreçleri:
- Hissizleşme
- Özlem çekme
- Umutsuzluk
- Yeniden düzenleme
Freud’a göre ise : Yas sürecinde melankoli olur, melankoli uzarsa patolojiye dönüşür. İşte bu yas sürecinde kendini kötü gören, yargılayan kişi yas sürecinde sayılamaz melankolik ruh haline girmiştir demektir.
Yas danışmanlığı uzmanlarına göre, yas yoğun yaşanırsa depresyona yol açabilir. Çaresi ise daha önce zevk alınan faaliyetlerin zevk almadan yapılması gerekir. Belli bir süre davranış yapılarak zevk alınmaya başlanır. Bu durumda davranışa odaklanırız ardından duygu gelir.
- Ölümün anlamını konuşmak lazım
- Mutlu olmak onu unutmak değil hayata uyum sağlamaktır.
Yas Danışmanlığı Teknikleri
Öfke, suçluluk, çaresizlik, yalıtkanlık varmı? Danışanın kaynaklarına odaklanın. Güçlü yönleri neler? Akrabalarının sosyal desteği çok önemlidir. Eğer gerekli kişilik olgunluğunda ise telkinlerde çok işe yarar. Kesinlikle, baş etme stratejileri olarak, içki, kumar, intihar gibi farlı ve zaralı yönlere gitmesine izin vermemeli. Böyle bir durumda hızlıca yas danışmanlığı uzmanlarına yönlendirilmelidir.
Eğer kaybı anlamlandırmada ve manevi inaçları sorgulamada sorun yaşıyorsa, yargılamamalı bu meseleler üzerine konuşmak ve için boşaltmasını sağlamakta etkilidir. Şöyle bir soru yerinde olur; inancınız nasıl şekillendi ?
Her seansta ya bir şey değişecek yada değişebileceğine inanacak. Bir rutini olması gerekir, küçük şeylerde olabilir. Okulu varsa okula devam edecek. Kendini iyi hissetmezse de bazı faaliyetler yapmaya çalışmalı. İyi olunca yaparım dememeli.
Bilişsel davranışçı terapi yas danışmanlığı tekniklerinden biridir. Kısaca özetlersek;
İnsanın duygularını bastırması değil baş etmesi gereklidir sen düşünceden değil davranışından sorumlusun
a-b-c a: Olay b:İnanç c:Davranış
Olaylara çarpık düşünce ve inançlarla yanlış tepki verirsek olumsuz sonuçlar ortaya çıkar. Olay nasıl yorumlanırsa ( inanç), davranış ona göre şekillenir. Örnek; havlayan bir kaniş köpeğini biri kucağına alır sever, ötekisi ise kaçar. OLay aynı anlam ve davranış farklı. Olaylara doğru gözlüklerle bakarsak davranışlarımız anlamlı olur.
Ek olarak aşağıdakilerde yapılabilir:
- Hangi duyguları yaşıyorsun fark etmeli.
- Ölünün rolleri dağılmalı.
- Yaşadığın acıdan anlam bulmaya çalışmalı.
- Bazen mutlu olabilirsin yanlış değil.
- Nasıl baş ediyorsunuz farkındamısın.
- Yasla beraber psikolojik sorunlar çoğaldımı.
- Yas sürecinde aile bireylerinden birinden yardım iste.
- İnsan bazen hayatın adil olduğu inancını kaybeder.
Eğer Ailede Ani Kayıp Varsa Ailede Ne Yapmalı?
Annesi ölen küçük çocuğa söylemek elzemdir. Ertelenmemeli hemen uygun bir zamanda söylenmeli. Yas yaşayan gençlerde, bağımlılık, alkol, zarar verici davranışlar olabilir. Dikkatlice takip etmek gerekir.
Eğer abla varsa annenin yerine geçmeyecek , annenin rollerinin bir kısmını alabilir. Anneni yemek pişirme görevini üstlenebilir. Çocuğa ölüm konusunda herkes aynı şeyi söylemeli. Ayrı ayrı bilgiler verilmemeli. Kendini iyi hissettiği iyi bir ortamda söyleyin. Çocuğun en önmli yas ihtiyacı,yeterli bilgilendirmedir.
Çocukta korku ve kaygı varsa küçümsenmemeli ve ele alınmalıdır.Çocuğun bu kayıpta suçu olmadığı uygun bir dilde anlatılmalıdır. Çocuğu dikkatle dinlemeli ve ölen kişinin anısı için sağlıklı faaliyetler yaptırılmalıdır. Ölüm yıldönümünde anma toplantısı yada mevlüt gibi.
Kaybın üzerinden iki ayı geçmişse ölen ebeveynle ilgili konuşmak önemlidir. Ek olarak akran yaş grupları arasında da yakın kaybı varsa birlikte bir grupta kurdurulmalı.
Yas ölçekleri:
- Beck umutsuzluk ölçeği
- Travma sonrası bilişsel ölçek
